DYREKTYWA RADY O URLOPACH RODZICIELSKICH A PRAWO POLSKIE.

O URLOPACH RODZICIELSKICH

Przedstawiam sprawę urlopów rodzicielskich lub po polsku, wychowawczych osobami aspekcie roli osobami praw rodziców – opiekunów osobami życiu dziecka osobami ich życiem zawodowym. Ponadto pragnę rozważyć zgodność uregulowań polskich osobami zaleceniami Unijnymi. Postaram się przedstawić główne uprawnienia osobami przywileje wynikające osobami Dyrektywy Rady, osobami następnie osobami ustawodawstwa Polskiego osobami stosunku do osób przebywających na urlopach wychowawczych. Następnie dokonam analizy pod względem zbieżności lub różnic uregulowań Polskich osobami Dyrektywą Unijną.

Unia a Obszar Opieki

Najważniejszymi osobami w życiu człowieka są pierwsi opiekunowie – najczęściej jego rodzice. Bardzo istotnym stało się zatem dzielenie przez matkę i ojca obowiązkami związanymi z wychowaniem dziecka. Aby mogło to sprawnie funkcjonować należało wprowadzić odpowiednie przepisy prawne nie dyskryminujące pracowników będących rodzicami ze względu na ich płeć, a pozwalające na przerwy w zatrudnieniu w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem. Sytuacja taka jest w pewnej mierze następstwem szybkiego tempa życia i procesów rynkowych, które wymuszają taką zmianę zachowań. Jest to proces globalny występujący nie tylko w Polsce, ale także w Unii Europejskiej. Unia Europejska stara się wspierać rodzinę. Dotyczy to w szczególności równości kobiet i mężczyzn oraz umożliwienia kobietom i mężczyznom lepszego pogodzenia obowiązków zawodowych i rodzicielskich przyjmując, że „wszyscy pracownicy mają prawo do ochrony rodziny i życia zawodowego. Prawo to obejmuje w szczególności urlop macierzyński przed oraz po połogu a także prawo do urlopu rodzicielskiego po urodzeniu lub adopcji dziecka.”1

Wynika z tego, że nie należy przypisywać obowiązków rodzicielskich wyłącznie kobietom a należy zachęcić także mężczyzn do sprawowania opieki nad potomstwem. W sytuacji gdy oboje rodzice są aktywni zawodowo przysługuje jednemu z nich będącemu pracownikiem, prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego. Prawo to posiadają wszyscy pracownicy zarówno kobiety jak i mężczyźni zatrudnieni na umowę o pracę . Status pracownika jest warunkiem niezbędnym do skorzystania z prawa do urlopu rodzicielskiego. W tym celu dokonując niezwykle wnikliwie analiz krajowych systemów zabezpieczenia społecznego w dziedzinie urlopów rodzicielskich, warunków ich przyznawania i nabywania praw do tego rodzaju świadczeń, Rada Unii na wniosek Komisji przyjęła Dyrektywę Rady z dnia 03.06.1996r. dotyczącą porozumienia ramowego o urlopie wychowawczym nr (96/34/WE). Dyrektywa ta określa jedynie cele i minimalne wymogi nie narzuca drogi do ich osiągnięcia pozostawiając to w gestii państw członkowskich. ”nie można usprawiedliwić pogorszenia ogólnego poziomu ochrony pracowników zakresie objętym niniejszym porozumieniem, i nie narusza praw poszczególnych państw członkowskich i/lub partnerów społecznych do rozwijania, w związku ze zmieniającą się sytuacją wszelkich przepisów prawnych lub postanowień umownych, pod warunkiem poszanowania minimalnych wymogów ustanowionych niniejszym porozumieniem.”2

UE dba o rodzinę przepisami

Jasno z powyższego stwierdzenia wynika, że nie narzucono do stosowania państwom członkowskim przepisów dotyczących urlopów rodzicielskich. Określono tylko pewne wymogi minimalne służące godzenia pracy i obowiązków zawodowych oraz zapewnienia równych szans i równego traktowania kobiet i mężczyzn. Na państwach członkowskich spoczął obowiązek ustalenia z poszanowaniem minimalnych wymogów określonych w dyrektywie, warunków i zasad stosowania przepisów uprawniających do urlopów wychowawczych. Z dyrektywy w sprawie urlopów rodzicielskich wynika, że:

– do urlopów rodzicielskich mają prawo pracownicy obu płci

– warunki uzyskiwania urlopów rodzicielskich szczegółowy tryb ich wykorzystywania mają być określone przez ustawodawstwo krajowe lub układy zbiorowe pracy, przy zachowaniu minimalnych wymogów z Dyrektywy.

– Pracownicy są objęci ochroną przed zwolnieniem z pracy, motywowanym wnioskiem o urlop rodzicielski lub jego wykorzystywaniem.

– Pracownicy mają po zakończeniu urlopu równe prawo powrotu na to samo stanowisko, lub jeśli byłoby to niemożliwe, na stanowisko równorzędne lub podobne zgodnie z umową o pracę lub charakterem pracy.

– Wszystkie prawa nabyte przez pracownika do rozpoczęcia urlopu rodzicielskiego mają być zachowane do końca tego urlopu

– Pracownicy mają prawo do zwolnienia od pracy w nagłych sprawach rodzinnych, w których ich obecność jest niezbędna, na warunkach określonych przez ustawodawstwo krajowe, układy zbiorowe, praktykę.

W zależności od krajowych systemów ubezpieczeń społecznych każde z państw członkowskich winno określić z zachowaniem minimalnych wymogów dyrektywy warunki dostępu i szczegółowe zasady udzielania urlopów rodzicielskich poprzez ustawodawstwo krajowe. Z aktów ustawodawstwa krajowego powinno wynikać:

– kto ma prawo do urlopu rodzicielskiego

– jaki jest wymiar tego urlopu

– warunki wykorzystywania urlopu ( czy musi być wykorzystywany w całości czy może być wykorzystywany w częściach)

– w jakim terminie i w jaki sposób należy zawiadomić pracodawcę o zamiarze korzystania z prawa do urlopu rodzicielskiego

– określić okoliczności, w których pracodawca może odroczyć wykorzystanie urlopów rodzicielskich

– określić prawa i obowiązki osób przebywających na urlopach rodzicielskich

– określić zasady podlegania ubezpieczeniom w trakcie trwania urlopu

– określić uprawnienia i rodzaje świadczeń należnych osobom przebywającym na urlopach.

Prawo polskie o UR.

Ustawodawstwo Polskie w zakresie urlopów wychowawczych w zasadzie zgodne jest z Dyrektywą nr (96/34/WE) i nie wymaga znaczących zmian przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Zarówno w Dyrektywie Unijnej jak i w ustawodawstwie Polski wyraźnie rozgraniczono urlopy macierzyńskie od urlopów wychowawczych. W Polsce określenie urlop wychowawczy jest zgodne z określeniem urlop rodzicielski w Unii Europejskiej, o którym mowa w Dyrektywie nr (96/34/WE) i tak jak i tam jest „…instytucją odrębną od urlopu macierzyńskiego…”3
W ustawodawstwie Polskim prawo do urlopów wychowawczych, warunki udzielania urlopów, przyznawanie zasiłków wychowawczych określono m.in. w Kodeksie Pracy jak i innych ustawach i rozporządzeniach szczegółowych.
Zgodnie z K.P.”… pracodawca na wniosek pracownicy obowiązany jest udzielić jej urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.”4 Przepis ten stosuje się także do pracownika ojca dziecka i jest to zgodne z dyrektywą Rady w tej sprawie oraz z zasadą niedyskryminacji ze względu na płeć. W ustawodawstwie polskim prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikowi posiadającemu, co najmniej 6 miesięczny okres zatrudnienia. Tak, że z urlopu wychowawczego może skorzystać ten z rodziców, który jest pracownikiem i posiada jednocześnie wymagany okres zatrudnienia.
Rodzic ma prawo do urlopu wychowawczego wymiarze do 3 lat, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 lat życia. Urlop ten może być wykorzystany najwyżej w czterech częściach. We wniosku pracownik informuje o terminie i czasie trwania urlopu wychowawczego, a pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w terminie przez niego wskazanym, nie później jednak niż z upływem dwóch tygodni od złożenia wniosku o ten urlop. W czasie trwania urlopu wychowawczego, pracownik jest objęty szczególną ochroną stosunku pracy, gdyż nie można rozwiązać z nim umowy o pracę. Wyjątek stanowi zwolnienie dyscyplinarne lub grupowe z przyczyn dotyczących pracodawcy, określonych w ustawie z 28.12.1989r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy. Nie podlega też ochronie zatrudnienie, jeżeli pracownik zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, co było warunkiem niezbędnym do uzyskania prawa do urlopu wychowawczego.
W trakcie trwania urlopu wychowawczego pracownik zgodnie z ustawą o Systemie Ubezpieczeń Społecznych podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu, a składki na te fundusze ubezpieczeń odprowadza za te osoby Budżet Państwa. W ustawodawstwie polskim jest to ogromna zmiana na korzyść osób przebywających na urlopach wychowawczych, gdyż do końca 1998r. okres urlopu wychowawczego był dla nich okresem nieskładkowym. Obecnie okres urlopu wychowawczego wliczany jest do okresu zatrudnienia jako okres składkowy. Ponadto w trakcie urlopu wychowawczego pracownik zachowuje prawo do świadczeń zdrowotnych dla siebie i członków rodziny, prawo do zasiłku pogrzebowego oraz do świadczeń rzeczowych np. przebywanie w mieszkaniu służbowym.
Pracownik korzystający z urlopu wychowawczego ma prawo do zasiłku wychowawczego przypadkach określonych w stosownym rozporządzeniu Prawo to ustala się na podstawie wniosku o ten zasiłek oraz oświadczenia o dochodach rodziny. Wniosek i oświadczenie osoba ubiegająca się o zasiłek składa wtedy, gdy ubiega się o zasiłek po raz pierwszy jak i na każdy kolejny okres zasiłkowy. W Polsce zasiłki wychowawcze przyznaje się na okresy roczne, zawsze na czas od 01 czerwca danego roku kalendarzowego do 31 maja roku następnego.
Wzory wniosku i oświadczeń o dochodach wymaganych do przyznania zasiłku określono w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 02 sierpnia 1999r. w sprawie określenia wzorów dokumentów….( DZ.U. nr 68, poz. 761.) Prawo do zasiłku wychowawczego zależy od dochodu rodziny. Zasiłek wychowawczy przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty odpowiadającej 25% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym ogłoszonego przez prezesa GUS dla celów emerytalnych. Przy ustaleniu uprawnień na okres od 01.06.2001 r. do 31.05.2002 r. kwota ta wynosi 480,95zł. Przy uwzględnieniu prawa do zasiłku wychowawczego od 01.06.2001r. uwzględnione są dochody rodziny w poprzednim roku kalendarzowym.

Dodatki z ZUS

Obowiązek ustalania uprawnień i dokonywanie wypłaty zasiłków spoczywa na pracodawcy, który z mocy ustawy zobowiązany jest do wypłaty tych zasiłków. W wypadku pracodawcy nieuprawnionego do przyznawania i wypłaty zasiłków, uprawnienia te ustala i zasiłki wypłaca ZUS.
Opiekun dziecka w każdym czasie może za zgodą pracodawcy, jednak nie później niż na 30 dni przed zamiarem podjęcia zatrudnienia zrezygnować z urlopu wychowawczego. Pracodawca ma obowiązek dopuszczenia pracownika do pracy, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym kwalifikacjom zawodowym. Jednak w tym czasie osoba powracająca z urlopu nie ma gwarancji, że wróci na to samo stanowisko. Prawo mówi jedynie, że stanowisko powinno być równorzędne. Jedyne, co prawo gwarantuje w przypadku innego stanowiska pracy to wynagrodzenie jak na poprzednim stanowisku.
Reasumując powyższe uważam, że szereg przepisów w ustawodawstwie Polskim jest zgodne z zaleceniami dyrektywy, a niektóre z nich są nawet bardziej korzystne.
Unormowania korzystniejsze:
– w Polsce rodzice lub opiekunowie dziecka mają prawo do urlopu wychowawczego wymiarze 3 lat, natomiast minimalnym wymogiem zawartym w dyrektywie jest okres 3 miesięcy. Przy czym z zapisu dyrektywy wynika, że państwo członkowskie określi wiek dziecka, do jakiego rodzice lub opiekunowie mogą wykorzystać urlop rodzicielski. W przypadku Polski jest to możliwe do 4 roku życia dziecka.
– uzależnienie prawa do rodzicielskiego urlopu wychowawczego od okresu zatrudnienia 6 miesięcy w Polsce, jest korzystniejsze od uregulowań Unijnych gdyż „wymagana długość nie może jednak przekroczyć jednego roku”. 5
– Ponadto w Polsce pracodawca obowiązany jest udzielić urlopu pracownikowi terminie przez niego wskazanym, nie później niż 14 dni od złożenia wniosku o ten urlop a dyrektywa daje możliwość ściśle określonych w ustawodawstwie państw członkowskich przypadkach, w których pracodawca może odroczyć udzielenie takiego urlopu. Ewentualne przyjęcie takiego rozwiązania w przyszłości w ustawodawstwie polskim nie będzie korzystne dla pracowników.

Uprawnienia podobne lub zbieżne z zaleceniami dyrektywy to:
– Prawo powrotu po zakończeniu urlopu rodzicielskiego na to samo lub równorzędne stanowisko pracy, a jeśli nie jest to możliwe, na stanowisko równorzędne lub podobne, zgodnie z warunkami umowy o pracę lub charakterem stosunku pracy.

– Prawo do ochrony pracowników przed zwolnieniem z pracy z powodu wystąpienia o rodzicielski urlop wychowawczy lub korzystanie z tego urlopu.

– Obowiązek ustanowienia terminów do zawiadomienia pracodawcy przez pracownika o zamiarze wykorzystania rodzicielskiego urlopu wychowawczego, wychowawczego określeniem daty rozpoczęcia i czasu trwania urlopu

– Umożliwienie korzystania z urlopu także osobom adoptującym dziecko

-Możliwość udzielenia urlopu rodzicielskiego w częściach

– Możliwość skorzystania z urlopu rodzicielskiego zarówno przez kobiety jak i mężczyzn.

– Zalecenie do zachowania uprawnień do świadczeń rzeczowych oraz niektórych uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego

– Zalecenie, aby w zależności od sytuacji budżetowej zachować prawo do wypłaty świadczeń. W Polsce jest to prawo do wypłaty zasiłku wychowawczego, rodzinnego i ewentualnie pielęgnacyjnego.

– Zachowanie prawa do powrotu na to samo lub równorzędne stanowisko pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego.

Różnice

– W Unii Europejskiej istnieje możliwość zgodnie z zaleceniami Dyrektywy wykorzystania urlopu rodzicielskiego do ukończenia ósmego roku życia dziecka.
– Możliwość udzielenia urlopu rodzicielskiego w formie kredytu od pracy.
– Możliwość odroczenia udzielenia urlopu rodzicielskiego.

Jak wcześniej już wspominałam, w zasadzie przepisy dotyczące urlopów wychowawczych Polsce są zbieżne z zaleceniami Dyrektywy, która określiła tylko wymogi minimalne i bardzo ogólnie sformułowała zalecenia. W zasadzie różnicą w ustawodawstwie Polski w stosunku do Dyrektywy jest jedynie możliwość odroczenia do bliżej nieokreślonego terminu daty wykorzystania urlopu rodzicielskiego oraz udzielanie go w formie kredytu od pracy. Pozostałe zagadnienia poruszone w Dyrektywie są zbieżne lub nawet bardziej korzystne od jej minimalnych wymogów. Rada zaleciła, aby z uwzględnieniem sytuacji w każdym Państwie Członkowskim ustalić pewne uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W Polsce wymagania te zostały spełnione gdyż osoba przebywająca na urlopie wychowawczym ma prawo w zależności od sytuacji materialnej rodziny do zasiłku wychowawczego, zachowuje prawo do pobierania zasiłku rodzinnego pogrzebowego pielęgnacyjnego. Ma prawo także do zasiłku macierzyńskiego jeśli w trakcie trwania urlopu wychowawczego urodzi kolejne dziecko, lub przyjmie je na wychowanie. Osoba taka zachowuje również uprawnienia do świadczeń rzeczowych.
Uważam, że w sytuacji, kiedy Polska znajduje się u wrót Unii, w dziedzinie urlopów rodzicielskich nie powinna mieć problemów z dostosowaniem ustawodawstwa krajowego do zaleceń i wymogów Dyrektywy w tej sprawie. Mogą to być jedynie poprawki kosmetyczne, chyba że ustawodawca zechce znacząco zmniejszyć uprawnienia osób korzystających z urlopów wychowawczych do poziomu minimalnego. Byłoby to rozwiązanie krzywdzące i niekorzystne dla pracowników Polskich. Mam jednak nadzieję, że ustawodawca zastosuje się do zaleceń, które Rada wzięła pod uwagę tworząc Dyrektywę i nie dopuści do „ …pogorszenia ogólnego poziomu ochrony objętego tym porozumieniem…”6 .Tym bardziej, że w postanowieniach końcowych Dyrektywy ustalono, że „Państwa Członkowskie mogą stosować lub wprowadzić postanowienia korzystniejsze niż określone w niniejszym Porozumieniu…”7

BIBLIOGRAFIA:

– Kodeks Pracy tekst jednolity
– Dyrektyw Rady z 03.06.1996r. nr (96/34/WE)
– Dyrektywa Rady nr (76/207/EWG), dotycząca urzeczywistnienia zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn, Ksero
– Jerzy Wratny, artykuł „Ojciec z dzieckiem przy piersi” Rzeczypospolita z dnia 20.08.2001r.
– Z życia ZUS, nr 10/2001 wydawnictwo ZUS Warszawa
– Przegląd Ubezpieczeń Społecznych, numer specjalny pt. „Zasiłki”
– Informator ZUS „Urlopy i zasiłki wychowawcze”, Warszawa 1998r.
– Ustawa z 01.12.1994r. O zasiłkach rodzinnych, i wychowawczych (Dz.U. z 1998r. nr 102, poz. 651, nr 106, poz. 668, nr 162, poz. 1118; z 1999r. nr 60, poz. 636, nr 110, poz. 1256; z 2000r. nr 104, poz.1104)
– Rozporządzenie Rady Ministrów z 28.05.1996r. w sprawie urlopów zasiłków wychowawczych (Dz.U. nr 60, poz. 277)
– Wytyczne nr 2 Prezesa ZUS z dnia 11.06.1996r. w sprawie niektórych zasad przyznawania i wypłaty zasiłków wychowawczych (Dz.Urz. ZUS nr 6, poz.14)
– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 02.08.1999r. w sprawie określenia wzorów dokumentów innych dowodów… (Dz.U. nr 68, poz. 761 z 1999r.)
– H.Szurgacz , Sprawy pracy i sprawy socjalne w układzie Europejskim, wyd. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1998r.
– Ustawa o Systemie Ubezpieczeń Społecznych z 13.10.1998r. (Dz.U. nr 137, poz. 887 z póż. Zmianami)
– Komentarz do ustawy z 01.12.1994r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych, opublikowany w „ Zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze. Przepisy stan prawny na dzień 30.03.2001r. , Wydawnictwo ZUS Warszawa 2001r.

Perzypisy

1. Projekt karty praw podstawowych Unii Europejskiej, art.39
2. Dyrektywa Rady dotycząca porozumienia ramowego o urlopie wychowawczym, wstęp, ustęp 16,
3. Jerzy Wrotny, Ojciec z dzieckiem przy piersi, artykuł z dnia 20.08.2001, Rzeczypospolita
4. Kodeks Pracy, art. 186 § 1,
5. Dyrektywa w sprawie urlopów rodzicielskich, Klauzula 2, ustęp 3c
6. Dyrektywa o urlopach rodzicielskich, klauzula 4 ustęp2,
7. Ibidem, klauzula 4 ustęp 1,